Jane Goodall, (d. 3 Nisan 1934, Londra, İngiltere), Tanzanya'daki Gombe Stream Ulusal Parkı'nda yaşayan şempanzeler üzerine yaptığı son derece detaylı ve uzun süreli araştırmalarıyla tanınan İngiliz etologdur.
Küçük yaşlardan itibaren hayvan davranışlarına ilgi duyan Goodall, 18 yaşında okulu bıraktı. Afrika'ya geçiş hakkı kazanana kadar sekreterlik ve film yapım asistanlığı yaptı. Goodall oraya vardığında paleontolog ve antropolog Louis Leakey'e yardım etmeye başladı. Leakey ile olan ilişkisi, Haziran 1960'ta Gombe Stream Game Reserve'de (şu anda milli park) bir kamp kurmasına ve böylece bölgedeki şempanzelerin davranışlarını gözlemleyebilmesine yol açtı. 1964 yılında, 1962 yılında çalışmalarını filme almak üzere Tanzanya'ya gönderilen Hollandalı fotoğrafçı Baron Hugo van Lawick ile evlendi; çiftin 1967 yılında bir oğulları oldu ve daha sonra boşandılar. Cambridge Üniversitesi 1965 yılında Goodall'a etoloji alanında doktora unvanı verdi; Goodall, daha önce lisans derecesine sahip olmadan doktora unvanı alan çok az sayıdaki adaydan biriydi. Boşandıktan sonra, o sırada Tanzanya parlamentosu üyesi ve Tanzanya ulusal park sisteminin yöneticisi olan Derek Bryceson ile evlendi. Bryceson, zamansız ölümünden önce Gombe Stream Ulusal Parkı'nın kurulmasına yardımcı oldu.
Jane Goodall Gombe ormanına girdiğinde, dünya şempanzeler hakkında çok az şey biliyordu ve insanlarla olan benzersiz genetik akrabalıkları hakkında daha da az şey biliyordu. Saha araştırmalarında alışılmışın dışında bir yaklaşım benimsedi, onların yaşam alanlarına ve hayatlarına dalarak karmaşık toplumlarını uzaktan bir gözlemci olarak değil bir komşu olarak deneyimledi ve onları yalnızca bir tür olarak değil, aynı zamanda duyguları ve uzun vadeli bağları olan bireyler olarak da anlamaya başladı. Dr. Jane Goodall'ın 1960 yılında şempanzelerin alet yaptığını ve kullandığını keşfetmesi, yirminci yüzyıl biliminin en büyük başarılarından biri olarak kabul edilmektedir. Gombe'de yaptığı saha araştırması şempanzelere dair anlayışımızı değiştirmiş ve insanlar ile hayvanlar arasındaki ilişkiyi dünya çapında yankı uyandırmaya devam edecek şekilde yeniden tanımlamıştır.
Goodall, kısa süreli ayrılıklar dışında 1975 yılına kadar Gombe'de kaldı ve genellikle diğer doktora adaylarının saha çalışmalarını yönetti. 1977 yılında Kaliforniya'da Jane Goodall Yaban Hayatı Araştırma, Eğitim ve Koruma Enstitüsü'nün (genellikle Jane Goodall Enstitüsü olarak adlandırılır) kurucularından biri oldu; merkez daha sonra merkezini Washington, D.C. bölgesine taşıdı. Ayrıca, bir gençlik hizmet programı olan Jane Goodall's Roots & Shoots (1991) dahil olmak üzere çeşitli başka girişimler de yarattı.
Goodall yıllar içinde şempanzeler hakkındaki bir dizi yanlış anlamayı düzeltmeyi başardı. Örneğin, hayvanların vejetaryen değil omnivor olduklarını; alet yapıp kullanabildiklerini; ve kısacası, şimdiye kadar tanınmayan bir dizi karmaşık ve son derece gelişmiş sosyal davranışa sahip olduklarını keşfetti. Goodall, başta In the Shadow of Man (1971) olmak üzere, çalışmalarının çeşitli yönleri hakkında bir dizi kitap ve makale yazdı. Yıllar süren gözlemlerini The Chimpanzees of Gombe: Patterns of Behavior (1986) adlı kitabında özetledi. Goodall, 21. yüzyılın başlarına kadar çevre ve koruma konularında yazmaya ve ders vermeye devam etti. 2002 yılında BM Barış Elçisi oldu.
Çok sayıda onur ödülünün sahibi olan Goodall, 2003 yılında Britanya İmparatorluğu Nişanı (DBE) Dame Commander unvanını almıştır. Ayrıca 2021 Templeton Ödülü ve 2022 Stephen Hawking Bilim İletişimi Madalyası ile ödüllendirildi. Hayatı ve çalışmaları hakkında bir belgesel olan Jane, 2017 yılında gösterime girdi.
Kendisi bir röportajında Gombe deneyiminden şöyle bahseder: "Üzerime bir sakinlik çöktü. Kendimi giderek ve daha sık bir şekilde şöyle düşünürken buluyordum: Burası benim ait olduğum yer. Bu dünyaya bunu yapmak için geldim."
Bugün Dr. Jane Goodall dünyayı dolaşıyor, yazıyor, konuşuyor ve eylem yoluyla umut yayıyor, her birimizi "dünyayı daha iyi bir yer haline getirmek için hayatımızın armağanını kullanmaya" teşvik ediyor. "Korumacı, insancıl ve hayvanlara etik muamele için mücadele eden biri olarak, merhamet için küresel bir güç ve BM Barış Elçisidir.
Dr. Jane Goodall her gün bir insanın yaratabileceği farkı gösteriyor. Yıllar içinde, Gombe'deki çığır açan araştırmaları, o başladığında primatoloji alanında neredeyse hiç bulunmayan pek çok kadının ilgisini çekti. Bugün, dünya çapında uzun vadeli primat davranış araştırmaları alanında kadınlar başı çekiyor. Ayrıca Roots & Shoots gençlik programı aracılığıyla yüz binlerce gence kendi yaşamlarında ve toplumlarında harekete geçmeleri için ilham veriyor. Şu anda 100 ülkede faaliyet gösteren ve giderek büyüyen Roots & Shoots, gençlere inançları doğrultusunda hareket etmeleri ve kendilerinden daha büyük bir şeyin parçası olarak fark yaratmaları için bilgi ve güven veren, koruma alanında benzeri görülmemiş bir çoğaltıcı güçtür.
Jane Goodall'ın vakfı için https://janegoodall.org/
Roots and Shoots Türkiye için https://www.instagram.com/rootsandshootstr/
Comments